Authentiek hier-en-nu in contact zijn
© Trudy van den Berg

Introductie

Responsief betekent ‘het antwoord bevattend’. Hoe vaak wordt er zó gecommuniceerd dat er daadwerkelijk inhoudelijk wordt gereageerd op wat een ander vertelt? Wordt er wel écht geluisterd?

In het dagelijks leven wordt vaak bestendigd wat al bekend is en waar al dan niet overeenstemming over is. Met oprechte interesse gericht zijn op de onderlinge verschillen daarentegen kan de ‘open ruimte’ (Johari window van Luft en Ingham) tussen mensen vergroten, zodat nieuwe inzichten kunnen ontstaan. De techniek van de responsieve communicatie geeft handvatten om de open ruimte tussen mensen zó te vergroten dat er bij beide partijen nieuwe inzichten kunnen ontstaan doordat men authentiek in contact komt.

Beschrijving

Nieuwe dimensies

Bij responsieve communicatie wordt de open communicatieruimte tussen mensen bewust vergroot, kennis en ervaring worden met elkaar gedeeld en nieuwe inzichten worden in het moment samen gecreëerd. Om te kunnen ontvangen en te begrijpen is het uitstellen, opschorten, van een eigen mening, essentieel (Bohm). Mentale modellen (Senge) worden tijdelijk zoveel mogelijk uitgeschakeld.

1 + 1 = 1 Consolideren

Zijn we het met elkaar eens, dan heeft dat vanuit het oogpunt van bewustzijn geen toegevoegde waarde en 1 + 1 blijft dan 1. Herkenning is goed voor het zelfvertrouwen om te herkennen dat anderen net zo denken, je hoort erbij, alles ‘past’ en… je bent niet anders. Het geeft een tevreden gevoel.

1 + 1 = 2 Polariseren

Standpunten worden ingenomen ter verduidelijking van de verschillende uitgangspunten. Echter, anders denken leidt in de dagelijkse praktijk vaak tot verwijdering, zorgt voor conflicten als gevolg van een polariserende manier van denken. Ieder verdedigt zijn eigen mening (polariseren) en er wordt niet meer naar elkaar geluisterd. 1 + 1 is en blijft 2.

1 + 1 = 3 Integreren

Voor veel problemen geldt dat het juist zinvol is om ze in dialoog (Kessels et al.) te delen en te bespreken met iemand die een andere kijk heeft. Zo kunnen meer inzichten, kennis en ervaringen op een probleem worden ‘losgelaten’ en als nieuw perspectief worden bijeengebracht.

1 + 1 = 5 Illumineren

Het bewustzijn wordt verruimd als de open ruimte, dat wat bekend en bespreekbaar is, van jezelf en anderen (bewust) wordt vergroot. Dan ontstaat begrip voor de inzichten, kennis en ervaring van de ander. Als je dit je óók nog eigen kunt maken en toevoegen aan je eigen perspectief worden veel zaken die je niet kende duidelijk. Door wat verborgen was op deze wijze door te spreken ontstaan er “in contact” geheel nieuwe gezichtspunten.

Toepassing

Responsieve communicatie brengt ‘het zwijgende denken’, zowel individueel als in groepen, aan de oppervlakte. Impliciete en vanzelfsprekende vooronderstellingen, diepgewortelde meningen, overtuigingen die essentieel zijn voor het omgaan met verschillen en het aangeven van (eigen en elkaars) grenzen komen aan het licht. Het gaat hierbij ook om de bewustwording van deze onbewuste denkprocessen vanuit ‘de wil’ (Assagioli) ter discussie te (durven) stellen (Wierdsma).

Mensen kunnen met responsieve communicatie van en met elkaar leren, door de culturele betekenis van elkaars achterban, groep enzovoort te doorgronden en door respect op te brengen voor elkaars kennis, inzichten en ervaringen. Bronnen van conflicten, geweld, etnische en ethische vooroordelen kunnen vanuit een gemeenschappelijke herformulering worden verzacht en verhelderd waardoor meer wederzijds begrip ontstaat.

Wat zijn de stappen van responsieve communicatie stappen en wat leveren deze op?

1. Context verhelderen.
2. Ontlading. Is erop gericht om de coachee zijn verhaal te laten vertellen terwijl de situatie hierdoor voor hemzelf helderder wordt.
3. Zelfreflectie. Laat de coachee toeschouwer zijn van zichzelf.
4. Observeren. Is erop gericht om de coachee vanuit een ander perspectief naar zijn eigen verhaal te laten luisteren.
5. Terugkijken. Geeft de coachee de kans om zichzelf, gebaseerd op de nieuwe inzichten naar aanleiding van de reflectie, te corrigeren.
6. Checken. Voegt de polariteit van een totaal andere mening toe.
7. Omdraaien. Heeft als doel dat de coachee zich opent voor geheel nieuwe perspectieven, om aspecten hiervan vervolgens oprecht tot zich te nemen.
8. Creëren en transformeren. Het creatiemoment voor geheel nieuwe oplossingen en inzichten voor deze en andere situaties.

Praktijk (voorbeelden)

Voor een optimaal creatieproces van zinvolle betekenis in het hier-en-nu zijn de acht stappen van consolidatie via polarisatie en integratie naar illuminatie nodig. Als voorbeeld hierbij de eerste vijf:

A. Consolidatie:

1. Context verhelderen. Begin als coach met de toepassing van ‘LSD’: luisteren , samenvatten, doorvragen. Volg daarbij zoveel mogelijk het verhaal van de coachee, en probeer geen richting te geven. Focus daarbij wel op de context en de narratieve aspecten, het (levens)verhaal van de coachee, om deze helder in beeld te krijgen.

2. Gebruik in deze fase vooral de woorden van de coachee en laat hem ontladen, praten vanuit ‘ik’.

3. Zelfreflectie. Maak opnieuw een verdiepingslag met LSD; nu door de coachee als toeschouwer terug te laten kijken op zijn eigen verhaal. Een open startvraag is bijvoorbeeld: ‘Als je met wat je nu weet, terugkijkt op wat je net verteld hebt, wat denk je dan?’

B. Polarisatie:

4. Observeren. Geef nu als coach vanuit ‘zijn ik’ terug wat de coachee heeft gezegd en laat weten wat dat met jou doet, wat je daarbij hebt ervaren en niet wat je vindt. Doe dit met behulp van ‘ik zag/hoorde je zeggen… en voelde toen… en dacht …’ (Voorbeeld: ‘Ik hoorde je zeggen dat ik mijn oordeel moet opschorten en daar voelde ik me ongemakkelijk bij, het was alsof mijn keel ineens werd dichtgeknepen en ik dacht toen, dat gaat me nooit lukken!’) Geef vervolgens terug aan de coachee: ‘Wat ervaar jij, nu dat je dat zo van mij hoort?’

C. Integratie:

5. Terugkijken. Vervolgens wordt stap 3 als het ware herhaald. Het verhaal uit het voorbeeld heeft nu niet de focus, maar het gesprek dat net heeft plaatsgevonden. Deze stap is bedoeld als zelfreflectie op de zelfreflectie van de coachee.

Coach

Trudy van den Berg heeft de 2beffective®-methode ontwikkeld en 2bcoaching tien jaar geleden opgericht vanuit haar internationale ervaring als HR-professional, manager en directeur. 2bcoaching ondersteunt (coacht) individuen, teams en organisaties om zichzelf te zijn, to be (2b). Blokkades worden geïdentificeerd en in de realiteit van het hier-en-nu in presence aangepakt. Diversiteit wordt gewaardeerd waarbij de ‘de plek der moeite’ (Wierdsma) niet wordt geschuwd. De Responsieve Communicatie maakt onderdeel uit van de Leergang: Ik ben, uw coach en kan ook als losse training worden gevolgd.

Op ons 2bcoaching blog kun je ook lezen wat de deelnemers aan de workshop Responsieve Communicatie over de toepassing in de praktijk te zeggen hebben.

Literatuur

Assagioli, R., & Iersel, S. (2002). Over de wil: Sturend mechanisme in het menselijk handelen. Utrecht: Servire.

Bohm, D. (2006). On dialogue (reprint). New York: Routledge.

Kessels, J., Boers, E., & Mostert, P. (2002). Vrije ruimte: Filosoferen in organisaties.Amsterdam: Boom.

Luft, J. (1970). Group processes: An introduction to group dynamics (2nd edition). Palo Alto, California: National Press Books.

Senge, P.M., Roozenboom, T., et al. (1995). Het vijfde discipline praktijkboek: Strategieën en instrumenten voor het bouwen van een lerende organisatie. Schoonhoven: Academic Service.

Wierdsma, A. (1999). Co-creatie van verandering. Delft: Eburon.

Dit artikel is opgenomen in: Het coachingstechnieken boek. Amsterdam: Boom/Nelissen, Ass, S. ., & Anker, E. . (2012).