Bewustzijnssprongen maken
© Trudy van den Berg

Introductie

Reflecteren doet iedereen continu, maar hoe bewust wordt dat gedaan?

De in-actie-reflectietechniek is erop gericht steeds een ‘pas op de plaats’ te maken om in het ‘hier-en-nu’ bewust van voortschrijdend inzicht gebruik te maken. Dit is een belangrijk aspect als je ‘een brug wilt bouwen terwijl je erover loopt’. Het bewustzijn wordt hierdoor op basis van nieuwe ervaringen continu afgestemd, geprikkeld en vergroot. Nieuwe perspectieven komen op deze wijze in een zo vroeg mogelijk stadium aan het licht. De techniek is gebaseerd op de after action reviews zoals gebruikt in het Amerikaanse leger, aangevuld met de inzichten van Senge en Scharmer over presence en de U-curve.

Beschrijving

De 2beffective®-methode, zoals beschreven in Het coachingstechnieken boek, onderkent het belang van bewust terug- én vooruitkijken, zowel vanuit de directe concrete beleving als op enige afstand als toeschouwer. Dit voorkomt dat mensen terugvallen op automatische (ineffectieve) reactiepatronen door bewust keuzen te maken die gericht zijn op wat – gegeven de omstandigheden – op dat moment het beste past en nodig is.

• Terugkijken om te leren van wat eerder gedaan is, om erachter te komen waarom wat goed gewerkt heeft. Daarmee groeit het bewustzijn met betrekking tot wat wel en niet effectief gebleken is in specifieke situaties.
• Vooruitkijken om focus te krijgen op wat op dat moment (h)erkend wordt als dat wat aandacht nodig heeft. Belangrijk hierbij is te beseffen dat iedereen alleen dat kan (h)erkennen wat al bekend is, vanuit bijvoorbeeld een eerdere ervaring, zodat de aandacht naast het bekende ook wordt gericht op het onbekende.

Ben je met een ontwikkel- of veranderingstraject gestart, individueel of met een team, dan leert de ervaring dat het waardevol is om ‘in de actie’ een ‘stap op de plaats’ te maken en continu terug- en vooruit te kijken met de IAT (in actie terugblik) en IAV (in actie vooruitblik).

Deze reflectietechniek is een praktische en professionele wijze van evalueren om voortschrijdend inzicht te laten ontstaan. Met IAT’s in een team wordt er ook voor gezorgd dat er een moment is om bewust stil te staan bij de verschillende perspectieven die verschillende teamleden vanuit andere rollen en verantwoordelijkheden met betrekking tot het effect van verschillende acties hebben. Doordat de perspectieven in een zo vroeg mogelijk stadium bespreekbaar worden, dragen ze bij aan de kwaliteit en snelheid van besluitvorming. Het delen van deze inzichten verhoogt de professionaliteit van ieder teamlid, wat motiverend werkt.

Toepassing

De in-actie-reflectietechniek is generiek toepasbaar in het dagelijks leven, zowel privé als in het werk en de vrijetijdsbesteding. Iedere activiteit, ieder gesprek, de dag, de week, het jaar, een project enzovoort, kan op deze wijze worden afgesloten.

Individueel is de techniek behulpzaam bij het houden van functioneringsgesprekken, om situaties te bespreken die niet of wel goed verlopen zijn. Ter ondersteuning bij coaching is de IAT een goed hulpmiddel om voornemens op effectiviteit van geïmplementeerde uitvoering te bespreken terwijl de IAV vervolgens helpt bij de voornemens voor ‘hoe verder’. De integratie van beide kan worden toegepast als onderdeel van de integratie- en illuminatiestap van ‘de responsieve communicatie’.

In teams is de techniek behulpzaam om duidelijkheid te verkrijgen over de wijze waarop de gemeenschappelijke doelstellingen gerealiseerd gaan worden. De effectiviteit van teamsamenwerking kan met behulp van de techniek heel feitelijk en objectief besproken worden, waarmee alle teamleden op prettige wijze inzicht in hun bijdrage aan het geheel verkrijgen.

Tussen teams is de techniek behulpzaam om de effectiviteit van de samenwerking onderling vanuit verschillende functiespecifieke perspectieven helder te krijgen, waardoor er bewuster en effectiever afgestemd samengewerkt wordt.

In actie uitgangspunten

De in-actie-reflectietechniek hanteert de volgende uitgangspunten (regels):

• Ga uit van hoe het nu is op dit moment.
• Accepteer ieders perspectief als relevant.
• Respecteer verschillende meningen en ga daarover niet in discussie.
• Accepteer iedere observatie als waar en waardevol.
• Zeg ‘dank je’ voor iedere inbreng.

Tips voor de coachee:

• Vraag door naar het perspectief van de ander en stel je mening even uit, pas responsieve communicatie toe (zoals in hoofdstuk 36 beschreven).
• Ga na of ieders perspectief gedeeld is en check of je met elkaar niets vergeten bent.

Praktijk (voorbeelden)

Wanneer de coachee terugblikt, gaat hij in gedachten terug naar een bepaald moment in de tijd (start, van vorige IAT of IAV of een specifieke gebeurtenis). Hij stelt zichzelf dan achtereenvolgens de volgende vragen, en werkt ze één voor één uit:

1. Wat had jij je voorgenomen om mee aan de slag te gaan?
2. Waar heb jij de afgelopen periode aan gewerkt?
3. Wat heb je concreet (acties) gedaan?
4. Wat is het effect daarvan tot nu toe geweest?
5. Wat ervaar je als positief en/of negatief?
6. Wat is aan het ontglippen van wat je je had voorgenomen?
7. Wat is bij je blijven hangen van de laatste individuele of teamsessie (indien relevant)?

Hiermee wordt duidelijk:

• Of wat er gedaan is, past bij wat er bereikt dient te worden en of het doel nog duidelijk is en/of bijstelling nodig heeft gegeven de inzichten van nu.
• In welke mate de geplande acties ook het gewenste effect hebben: wat werkte goed en dient behouden te worden voor de volgende stap? Wat kan met het inzicht van nú beter achterwege gelaten worden of anders aangepakt worden?
• Welke onderwerpen verdienen extra aandacht of verdieping en welke nieuwe onderwerpen hebben aandacht nodig hebben?

Dit wordt eerst individueel nagegaan en vervolgens besproken met een ander, of in het geval van een teamtraject met een van de collega’s.

Worden de antwoorden meteen in het team besproken, dan start er een afstemmingsproces, waardoor de verschillen verdwijnen. Een belangrijke succesfactor hierbij is: zonder commentaar naar elkaar te luisteren zodat hetgeen ieder bij de verschillende vragen denkt, ontvouwen wordt. Dit werkt verrijkend en verhelderend en levert altijd nieuwe inzichten op: ‘verschillende mensen, verschillende ideeën en opvattingen’.

Coach

Trudy van den Berg heeft de 2beffective®-methode ontwikkeld en 2bcoaching tien jaar geleden opgericht vanuit haar internationale ervaring als HR-professional, manager en directeur. 2bcoaching ondersteunt (coacht) individuen, teams en organisaties om zichzelf te zijn, to be (2b). Blokkades worden geïdentificeerd en in de realiteit van het hier-en-nu in presence aangepakt. Diversiteit wordt gewaardeerd waarbij de ‘de plek der moeite’ (Wierdsma) niet wordt geschuwd. De In-Actie-Reflectietechniek maakt onderdeel uit van de Leergang: Ik ben, uw coach en kan ook als losse training middels de module Integrale Procesinterventies worden gevolgd.

Literatuur

Ass, S. van (red.). (2011). Het coachingsmethoden boek. Amsterdam: Boom/Nelissen.

Scharmer, O. (2009). Theory U: Leiding vanuit de toekomst die zich aandient. Zeist: Christofoor.

Senge, P., Scharmer, O., Jaworski, J., & Flowers, B.S. (2006). Presence: Een ontdekkingsreis naar diepgaande verandering in mensen en organisatie. Academic Service: Den Haag.

Wierdsma, A. (1999). Co-creatie van verandering. Delft: Eburon.

Dit artikel is opgenomen in: Het coachingstechnieken boek. Amsterdam: Boom/Nelissen, Ass, S. ., & Anker, E. . (2012).

===========================================

Blog geschreven door: Trudy van den Berg, 17-03-2013

===========================================